شهر مشهد واقع در استان خراسان رضوی یکی از استان‌های تاریخی و مذهبی ایران محسوب می‌شود. این شهر سالانه میزبان حدود ۲۷ میلیون نفر از مسافران داخلی و خارجی است که برای زیارت و مراسم‌های مذهبی به این مکان سفر می‌کنند. دلیل اصلی این حجم مسافر و گردشگر وجود بارگاه امام رضا(ع) در شهر مشهد است. این شهر به لحاظ فرهنگی هم بسیار غنی است.
تاریخچه مشهد
مشهد در طول تاریخ فرازونشیب تاریخی زیادی را به خود دیده است. تقریبا از دوره صفوی تاریخ این منطقه اهمیت زیادی پیدا می‌کند. این شهر به‌دلیل داشتن موقعیت مناسب طبیعی، پیش از اسلام نیز از بخش‌های مهم برای سکونت در خراسان محسوب می‌شد.
طبق اسناد موجود از اولین تاریخ‌های ثبت شده، این منطقه حتی مسکن قوم‌های آریایی هم بوده، اما متاسفانه اسناد زیادی درباره تاریخ این شهر قبل از اسلام وجود ندارد. توس در دروه خلافت عثمان به‌صورت کامل توسط اعراب فتح شد، در آن زمان بخشی از منطقه توس به مرکزیت شهر تابران بود و روستاهای سناباد و نوغان را که هم‌اکنون نیز از بخش‌های مهم مشهد هستند، در بر گرفت.
مغولان پس از حمله به این منطقه شروع به تخریب و کشتار کردند. این کار باعث شد مردم توس به‌سمت مشهد مهاجرت کنند. در نتیجه به‌تدریج مشهد گسترش پیدا کرد و زمان نادر شاه به پایتخت ایران تبدیل شد.
طرح توسعه حرم و شهر مشهد
همان طور که گفتیم، یکی از اصلی‌ترین دلایل گسترش مشهد بارگاه امام هشتم شیعیان در آن است. ساخت کهن‌ترین بخش‌های این مکان به سال ۶۱۰ (ق) برمی‌گردد. این توسعه و بازسازی از دوره تیموریان هم‌زمان با باسازی بنا‌های کهن خراسان در توس، هرات و نیشابور باعث توجه ویژه‌ای به این استان شد.
تعداد زیادی از بنا‌های حرم امام رضا از زمان صفویان به‌ویژه شاه طهماسب صفوی به جا مانده است. وسعت این حرم در گذشته ۱۲هزارمترمربع بود. در حال حاضر مساحت حرم به یک میلیون مترمربع رسیده که این مکان را به یکی از بزرگ‌ترین اماکن مذهبی جهان تبدیل کرده است.
قیام مسجد گوهر شاد
بدونِ شک مهمترین رویداد تاریخ سیاسی مشهد قیام مسجد گوهرشاد در زمان رضا شاه پهلوی است. این قیام در روز ۱۲ تیر ۱۳۱۴ به نشانه اعتراض به سیاست‌های رضا شاه در صحن مسجد گوهرشاد مشهد سرکوب شد. قیام گوهرشاد زمانی شکل گرفت که رضا شاه درصدد بود سنت‌های مذهبی و قوانین اسلامی را حذف کند و فرهنگ غربی را جایگزین آن کند.
او در پیگیری این سیاست دستور داد حجاب از سر زنان مسلمان بردادرند، مردان کلاه غربی به سر بگذارند و روحانیون لباس روحانیت را از تن خارج کنند. در واکنش به این سیاست، مردم و روحانیون به مخالفت برخاستند. در روز ۲۰تیر نظامیان مشهد مردم را در صحن متفرق کردند یا به رگبار گلوله بستند که تعداد زیادی کشته و زخمی به همراه داشت. موضوع بار دیگر باعث شد شهر مشهد به لحاظ سیاسی به یکی از مهمترین شهرهای ایران تبدیل شود.
آشنایی کلی با شهر مشهد
اگر می‌خواهید به مشهد سفر کنید، آشنایی کلی با این شهر، مردم و فرهنگ آن چندان خالی از لطف نخواهد بود.
موقعیت جغرافیایی
شهر مشهد ۱۰۴۵۰ کلیومترمربع وسعت داشته و ارتفاع آن از سطح دریا ۹۸۰ متر است. این شهر مرکز استان خراسان رضوی بوده و در شمال شرق ایران واقع شده است. مشهد از شمال به کلات، از جنوب به تربت حیدریه، از غرب به شهرستان‌های نیشابور و از شرق به شهرستان‌های سرخس و تربت جام منتهی می‌شود.
آب‌وهوای شهر مشهد
آب‌وهوای مشهد متغیر اما معتدل است و وزش بادها اکثرا از سمت جنوب شرقی به شمال غربی‌ا‌ند. کمترین دما در زمستان ۱۵ درجه زیر صفر و بیشترین دما در تابستان به ۳۵ درجه بالای صفر نیز می‌رسد. مشهد در منطقه‌ای نسبتا خشک قرار دارد، به همین دلیل اغلب اوقات روزهای گرم و شب‌های خنک و مطبوعی را در آنجا تجربه خواهید کرد.
آشنایی با مردم شهر مشهد
جمعیت شهر مشهد طبق آخرین سرشماری که در سال ۱۳۹۵ انجام شده، بالغ بر ۳۱۸۴۰۰۰ نفر بوده است که دومین شهر پرجمعیت ایران محسوب می‌شود. مردم این شهر به زبان فارسی و با لهجه و گویش مشهدی صحبت می‌کنند. اکثر این مردم مسلمان و پیرو مذهب شیعه‌‌اند. در مشهد اعیاد مذهبی و ملی یا مراسم‌های عزاداری اهمیت فراوانی دارد و با شور، اشتیاق و سبک خاصی بین مردم انجام می‌شود. معمولا در این بازه‌های زمانی تعداد گردشگران نسبت به سایر اوقات افزایش چشمگیری پیدا خواهد کرد.
فرهنگ بومی و رسوم مشهد
یکی از زیباترین ویژگی‌های ایران فرهنگ نقطه‌به‌نقطه‌ای است و همه تحت یک کلمه یعنی ایران تعریف می‌شوند. طبیعتا مشهد نیز از این قاعده مستثنا نیست و نسبت‌به تاریخچه و عمده اعتقاداتی که مردمش دارند فرهنگی بومی و آداب و رسوم به‌خصوصی دارند. شاید زیباترین مولفه فرهنگ مشهدی لهجه آن‌ها باشد. لهجه بسیار دلنشین و البته برای غریبه‌ها عجیب که صمیمت و نودوستی درآن موج می‌زند.یکی دیگر از فرهنگ‌های مشهدی‌ها اهمیت و توجه دور از ریاکاری به بارگاه امام هشتم شیعیان است. آن‌ها بدون هیچ ریاکاری گوشه‌ای از زندگی روزمره یا هرلحظه که چشمشان به گنبد حرف میفتد را به سلام به امام یا ادای احترام به آن اختصاص می‌دهند. بین مشهدی‌ها چند رسم معروف و زیبا نیز وجود دارد که در زمان های خاص اجرا می‌کنند:
مراسم‌های چهارشنبه سوری
مثل کل ایران که چهارشنبه آخر هر سال را به جشن و پایکوبی برای پایان سال کهنه و فرا رسیدن سال نو اختصاص می‌دهند مشهدی‌ها هم مراسم‌های خاصی در نظر دارند. مهمترین مراسم آن‌ها قاشق زنی، فالگوش ایستادن و شعرخوانی است. در مراسم قاشق‌زنی پسرها چادر زنانه به سرمی‌کنند و با یک قاشق و کاسه که با برخوردشان صدا ایجاد می‌شود به خانه همسایه می‌روند تا از آن‌ها عیدانه بگیرند.
دخترها با فالگوش ایستادن پشت هر مخفیگاهی به صحبت‌های مردم گوش می‌دهند و به تفسیر حرف رهگذران مشغول می‌شوند. مراسم دسته جمعی آن‌ها با ساخت یک گلوله آتش با پارچه و پرتاب آن در دره شروع می‌شود و با همخوانی شعر معروف (غم برو شادی بیا، محنت برو روزی بیا) به پایان می‌رسد.
مراسم چراغ برات
روزهای دوازدهم تا چهاردهم ماه شعبان قمری را مشهدی‌ها به یاد اموات به امور خیریه و کارهای نیکوکارانه می‌گذرانند. این رسم از قدیم بین آن‌ها مرسوم بود که این سه روز را برای امواتشان سر قبر یا درحال انجام کارهای روزمره پیش ببرند.
مراسم دعای باران
یکی از معروفترین رسوم خراسانی‌ها و نه فقط اهالی مشهد مراسم باران خواهی است. آن‌ها وقتی حس می‌کنند، محصولاتشان به بارش باران نیاز دارد، اجرایش می‌کنند. بیشتر بار مراسم روی دوش دخترهای خراسانی است. آن‌ها با ساخت عروسکی از پنبه و پارچه‌های اضافه و بلند کردنش به سمت آسمان در محله‌های مختلف می‌چرخند و مردم روی سر عروسک‌هایشان آب می‌ریزند. علاوه‌بر این با تهیه وسایل آش نذری به پخت آن نیز مشغول می‌شوند. لازم‌به ذکر است که حین گردش درمحلات مختلف مشهدی‌ها شعر (الله تو بده باران، به حرمت مرزداران، گندم به زیر خاکه، ازتشنگی هلاکه) را نیز زمزمه می‌کنند.
جز موراد گفته شده مراسم‌های گوناگون دیگری نیز در این دیار برقرار است که از جمله آن‌ها می‌توان به آیین‌های عزاداری، رقص محلی، عروسی به شیوه‌های مختلف و… اشاره کرد.
مشاهیر شهر مشهد
شهر مشهد و استان خراسان زادگاه بسیاری از مشاهیر است، ازجمله بزرگان این استان می‌توان به ابوالقاسم فردوسی، شیخ توسی، ادیب نیشابوری، جابربن‌حیان، ملک‌الشعرا بهار و مهدی اخوان ثالث اشاره کرد. ابوالقاسم فردوسی از شخصیت‌های معروف و پرآوازه شعر و ادب نه‌تنها در شهر مشهد، بلکه در تمام ایران است. آرامگاه این بزرگوار در شهر توس است و سالانه تعداد زیادی از گردشگران از این مکان دیدن می‌کنند.
آرامگاه فردوسی هم از جاذبه‌های تاریخی مشهد محسوب می‌شود و هم فضای سرسبز، معماری بی‌نظیر و دیدنی‌های دیگری دارد که باعث شده است هر فردی با هر سلیقه‌ای در گردشگری از حضور در آن لذت ببرد. از دیگر بزرگان شهر مشهد، شاعر معصار مهدی اخوان ثالث و استاد موسیقی محمدرضا شجریان است.
اخوان ثالث در سال ۱۳۰۷ در مشهد متولد شد. پیکر اخوان در توس و در آرامگاه فردوسی به خاک سپرده شد که گوشه‌ای از تاریخچه مشهد را رقم می‌زند. همچنین پیکر استاد شجریان هم در این آرامگاه به خاک سپرده شده است که ارزش معنوی این مجموعه را بیش از پیش کرده است.
با همه آنچه گفته شد، طبیعی است که مشهد یکی از معروفترین شهرهای توریستی ایران باشد. این شهر نه‌تنها ازنظر مذهبی اهمیت دارد، بلکه جاذبه‌های بسیار دیدنی دیگری هم دارد. به قول معروف سفر به مشهد هم زیارت است و هم سیاحت، هم فال است و هم تماشا. پس در ادامه معرفی جاذبه‌های گردشگری و جاهای دیدنی مشهد را از دست ندهید.
چه ازنظر تاریخی با بناها و خانه‌های قدیمی مختلف، چه ازنظر طبیعت‌گردی با روستاها و باغ‌های خوش آب‌وهوا و چه ازنظر شکم‌گردی، بازارگردی و سایر جاذبه‌های گردشگری که هر شهری می‌تواند یک یا چند نمونه از آن‌ها را داشته باشد، مشهد یکه‌تازی است که حرف اول را می‌زند. گردشگری در این شهر حدومرزی ندارد. حتی اگر چند روز متوالی را به این کار اختصاص دهید، باز هم هنگام بازگشت از مشهد، فهرست بلندبالایی از دیدنی‌های مشهد را ندیده‌اید.
جاذبه های تاریخی مشهد
یکی از جاذبه‌های شهر مشهد که واقعا ارزش دیدن دارد و بارها در این مطلب به آن اشاره شد، آرامگاه فردوسی در توس و از جاهای دیدنی اطراف مشهد است. پس از زیارت در حرم امام رضا، آرامگاه فردوسی برجسته‌ترین جاذبه گردشگری مشهد است.
این مقبره تاریخی از سه قسمت مختلف تشکیل شده است. بخش تالار یکی از زیباترین قسمت‌های بنای آرامگاه فردوسی است. هر وقت از سال که به مشهد سفر کنید، می‌توانید همه روزه از ساعت ۹ صبح تا ۵ بعد از ظهر به این مکان بروید. آدرس: خراسان رضوی، شهر توس در انتها بلوار بهارستان از جاذبه‌های تاریخی شهر مشهد می‌توان به باغ موزه نادری اشاره کرد که برای یادبود یکی از شاهان تاریخ‌ساز ایران و مشهد یعنی نادر شاه ساخته شده است. در سال ۱۳۴۲ مجسمه‌ای از این شاه بزرگ در مشهد ساخته شده است.
در حال حاضر ساختمان باغ موزه نادری دو سالن دارد که هر دو آن‌ها موزه‌هایی هستند که آثار جنگی و غیرجنگی مربوط به حکومت افشاریان را نمایش می‌دهند. این مجموعه تاریخی برای افرادی که به دوره‌های تاریخی مختلف ایران علاقه دارند، جالب خواهد بود. بین ساعت ۹ الی ۱۷ بهترین زمان بازدید از این مجموعه است. آدرس: مشهد، خیابان شیرازی، چهارراه شهدا
جاذبه های طبیعی
یکی از جاذبه‌های طبیعی شهر مشهد پارک هفت حوض است. این پارک در هفت کیلومتری شهر مشهد قرار دارد. حوضچه‌های موجود در این پارک بر اثر فرسایش شیمیایی به وجود آمده‌اند. این حوضچه‌ها که به‌شکل طبیعی به وجود آمده‌اند، باعث جریان طبیعی آب شده‌اند. توجه کنید که برای بازید از این مکان زیبا باید لباس و کفش مناسب کوه‌نوردی بپوشید، همچنین باید قبل از غروب آفتاب به شهر بازگردید، چراکه وضعیت محیطی اطراف پارک هفت حوض برای ساعات پایانی روز چندان ایمن نیست.
آدرس: شهرک سیدی، بلوار خلج
از دیگر جاذبه‌های طبیعی شهر مشهد که برای عاشقان طبیعت‌گردی انتخاب مناسبی است، می‌توان باغ گیاه‌شناسی ملی ایران را نام برد که به‌شکل باغ‌های بهشتی ساخته شده است. در این باغ ۱۸۰ گونه مختلف دارویی و ۴۰۰ نمونه ژنتیکی نگهداری می‌شود که بازدید از این مکان نیز خالی از لطف نیست.
باغ گیاه‌شناسی مشهد علاوه بر گیاهان و درختان متنوع، کافه‌ها و رستوران‌های مختلفی هم دارد. شما می‌توانید پس از یک گشت‌وگذار ناب در این باغ با یک نوشیدنی یا خوراکی ایدئال از خود پذیرایی کنید. آدرس: بلوار جمهوری شهر مشهد، حدفاصل چهارراه مقدم و پل غدیریکی دیگر از جاذبه‌های تاریخی شهر مشهد که در ۳۵ کیلومتری این شهر قرار دارد، غار مغان است. به‌گفته اکتشافات زمین‌شناسی در این غار فسیل‌های حلزونی و مسیرهایی وجود دارد که به ۱۰۰ میلیون سال قبل می‌رسد.
سنگ‌هایی با شکل‌های خاص، آویزهای مختلف، آب خنک کف آن و… همه‌وهمه باعث شده است این مکان تاریخی یکی از مرموزترین و جالب‌ترین دیدنی‌های طبیعی مشهد باشد، یادتان باشد اگر می‌خواهید از غار مغان دیدن کنید، به‌هیچ‌وجه بدون راهنما و وسایل ایمنی به این مکان زیبا نروید؛ چراکه احتمال گم‌شدن یا آسیب‌دیدن در این مکان بسیار زیاد است و نباید به‌تنهایی در آن قدم گذاشت. نشانی: مشهد، جاده خلج
راهنمای شهر مشهد
برای یک سفر حرفه‌ای و بدون مشکل به مشهد علاوه بر جاهای دیدنی و جاذبه‌های گردشگری شهر، باید مراکز ضروری مانند رستوران، کافه، سامانه حمل‌ونقل عمومی، بازارها و… آن را هم بشناسید تا جایی کارتان گیر نکند. در این بخش شما را با این بعد شهر توریستی و اجتماعی مشهد هم آشنا خواهیم کرد.
تقسیمات شهری مشهد
به‌طور کلی شهر مشهد ۳۵۱ کیلومتر مربع وسعت دارد. این پهنا به ۱۳ منطقه شهری با شهرداری‌های جداگانه تقسیم شده که از مرکز منطقه یک به اطراف آن گسترش پیدا کرده است. لازم‌به ذکر است که حرم امام رضا و محیط اطرافش که یکی از قدیمی‌ترین مناطق مشهد است با عنوان منطقه ثامن شناخته می‌شود.
